Mindfulness als steun bij verlies en rouw – mijn verhaal

Dat mindfulness een steun kan zijn in zware tijden wist Anurag ten Klooster (43) als mindfulnesstrainer al. Maar toen haar man Chai in 2012 ziek werd en negen maanden later overleed, ondervond ze het ook aan den lijve. Ik ga bij haar op bezoek en vraag naar mindfulness in tijden van rouw.

Wat is mindfulness?

“Mindfulness is een levenshouding die is gebaseerd op het Boeddhisme. Het leert je in het nu te zijn, bewust het heden te ervaren en niet in je hoofd in het verleden of de toekomst te leven. Je leert je niet meer te identificeren met je gedachten, gevoelens en concepten van jezelf en het leven. Die zijn er wel, maar je zit er niet meer middenin. Je kunt ernaar kijken, met een milde blik. Daardoor word je minder geleefd door pijnlijke emoties, onzekerheden of angsten en leef je bewuster. Je bent je bewust van wat er in het heden is, in en om je heen.

Mindfulness gaat ook over het accepteren dat angst, verdriet en pijn bij het leven horen. Als je daar met open aandacht naar kijkt, blijken deze emoties veel beter hanteerbaar dan je dacht. Als je mindful bent, ga je als het ware van de automatische piloot af en ben je er helemaal. Dat kan natuurlijk niet de hele tijd. Ik ben ook niet elk moment mindful, maar zeker als je je slecht voelt, helpt het om in het nu te komen en mindful met je gedachten en gevoelens om te gaan.

Om mindful te worden kun je je geest trainen, wij doen dat via meditatie en mindfulnessoefeningen en bewuste aandacht geven aan de dagelijkse handelingen. De achtweekse training is daar erg geschikt voor.”

Hoe kwam jij ermee in aanraking?

“Nadat ik een film over Ghandi had gezien en boeken over India had gelezen, moést ik naar India. Aan het eind van mijn studie ging ik. Ik heb er rondgereisd en een paar maanden in een Ashram geleefd. Dat is een gemeenschap rondom een guru die zijn leer verspreidt. Ik heb daar het leven en de dood leren relativeren en ben het gaan zien als een verhaal. Je kunt midden in het verhaal zitten, maar er ook naar kijken en zien dat het uit verschillende hoofdstukken bestaat. Als een hoofdstuk eindigt, is het verhaal nog niet afgelopen, er komt weer een nieuw hoofdstuk. We hebben heel veel ideeën over onszelf en het leven en identificeren ons daar automatisch mee. Die ideeën heb ik daar leren loslaten. Dat was al mindfulness, al heette het niet zo.”

Hoe heeft dit je leven beïnvloed?

“Toen ik terugkwam uit India ben ik Neohypnotherapie gaan studeren. Een neohypnotherapeut helpt cliënten het goed te hebben met zichzelf, maar ook om boven zichzelf uit te stijgen, zodat zij geen gevangene meer zijn van gedachten, emoties en concepten. Als je je daarmee minder identificeert, kun je er beter naar kijken en dat is bevrijdend. Chai had dezelfde opleiding gevolgd. Hij was twaalf jaar ouder en had nog veel meer die bewuste levenshouding. We gingen beiden therapie geven en ik heb daarnaast acht jaar geleden de opleiding tot mindfulnesstrainer gevolgd.”

Hoe hielp Chai’s levenshouding hem tijdens zijn ziekte?

“Toen hij ziek werd en we snel daarna hoorden dat hij niet meer lang te leven had, zei hij dat hij hoopte dat hij zijn vertrouwen en nieuwsgierigheid zou kunnen behouden voor wat er is als je dood gaat. Dat is hem gelukt. Hij worstelde er wel mee dat hij steeds minder kon, maar hij was er rustig onder. ‘De dood is een soort thuiskomen’, zei hij. ‘Dan kan ik uitrusten. En daarna ga ik weer verder met een nieuw leven.’ Dat hij zoveel rust en vertrouwen had, heeft mij en onze kinderen erg geholpen. Zelf had ik nog wel wat te leren over de dood. Ik ben er altijd bang voor geweest en wist dat ik op dat gebied nog moest groeien. Toen het kwam, gebeurde dat meteen. Ik dacht: wat een tijdverspilling om daar bang voor te zijn. Je houdt het toch niet tegen. Dankzij zijn dood heb ik meer vertrouwen in het leven en de dood gekregen.”

Hoe verliep Chai’s ziekteproces?

“De doktoren dachten aan een burnout. Chai verloor zijn oriëntatievermogen, raakte spullen kwijt en kon ons huis niet terugvinden. Ook had hij geen besef meer van tijd en stond bijvoorbeeld om 13.30 uur op het schoolplein. Bij een controlegesprek in het ziekenhuis had hij zo’n barstende hoofdpijn – en hij gaf al dagenlang heel veel over -, dat er direct een hersenscan werd gemaakt. Daarop waren vlekken in zijn hersenen te zien. Hij moest meteen worden opgenomen voor verder onderzoek. Binnen anderhalve week werd duidelijk dat hij een agressieve, snelgroeiende hersentumor had die hij niet zou overleven.

De prognose was enkele maanden. Chai is toen een maand in het ziekenhuis geweest en kon daarna alleen naar huis als ik 24-uurs begeleiding kon regelen. Behalve zijn oriëntatievermogen, zag hij slechter en kon hij zijn handelingen niet meer afmaken en had hij geen goede balans meer. Met behulp van familie en thuiszorg maakte ik een zorgschema. Voor het grootste deel heb ik hem naast mijn werk zelf begeleid, samen met onze drie kinderen. Chai is zo een half jaar thuis geweest. Het ging steeds slechter met hem, hij kon steeds minder en takelde voor onze ogen af. Een afschuwelijk proces om aan te zien. De laatste maanden kon hij nauwelijks meer praten en niet zelfstandig lopen. Op het laatst was hij net zo behoeftig als een baby.

Doordat hij epileptische aanvallen kreeg en daarin bleef hangen, werd hij in januari drie weken opgenomen in het ziekenhuis. Toen hij uitbehandeld was, heb ik een hospicekamer voor hem geregeld. Na een week is hij daar overleden aan een longontsteking. Heel plotseling, binnen een paar uur. De kinderen en ik stonden net drie minuten aan zijn bed toen hij zijn laatste adem uitblies. Hij was al ver weg toen we binnenkwamen. Omdat zijn bewustzijn heel wisselend was vanaf het moment dat hij opgenomen werd in het ziekenhuis – vaak was hij maar twee uur per dag wakker – heb ik met de kinderen een maand lang iedere dag afscheid van hem genomen. Maar écht afscheid nemen, hebben we niet kunnen doen; daarvoor was hij niet bewust genoeg meer.”

Hoe heeft mindfulness jou geholpen in je rouwproces?

“Je wordt in zo’n periode gek als je nadenkt over je toekomst of als je bij alles denkt: dit is de laatste keer. Dat gebeurde mij net zo goed. Ik dacht dan steeds: ‘Blijf in het nu, dit moment kun je aan. Hoe het straks gaat kun je toch niet weten’. Het was echt een oefening in discipline, want je geest probeert steeds weer vooruit of terug te kijken. Uiteindelijk ben ik bijna niet bang geweest in die hele periode, zelfs niet bij zijn sterfbed. Mediteren ging in die tijd niet, ik was te druk met de zorg, mijn werk en de kinderen. Maar de discipline om in het nu te leven heeft me erg geholpen. Het heeft geen zin je te veel bezig te houden met de toekomst en wat er allemaal nog komt. Het gaat altijd anders dan je denkt. Het belangrijkste is om te gaan met dat wat nu speelt. Dan kan je dat ook in het volgende nu, in de toekomst”

Wat kunnen we nog meer leren van mindfulness in zware tijden?

“Het is belangrijk om elke gedachte en elke emotie er te laten zijn. Het gaat altijd weer voorbij. Als ik angst voelde opkomen, zei ik letterlijk: ‘Kom maar’, en vaak zakte het dan weer weg. Ik stond soms ook midden op het schoolplein te huilen, ik gaf mijn emoties de ruimte. Je krijgt nooit heftiger emoties dan je kunt dragen. Dat merk ik ook nu nog. Als ik me een paar dagen goed heb gevoeld, komt er weer een flinke klap. Alsof mijn geest voelt dat het weer kan. Ik denk ook dat ik, doordat ik heftige emoties kan toelaten, vrij snel weer de draad van mijn leven kon oppakken na Chai’s dood. Mindfulness helpt mij om het leven te leven.

Mensen met een gezonde draagkracht kunnen precies aan wat er komt, dat heeft een psychiater mij ook bevestigd. Kun je het verdriet nog niet aan, dan komt het ook nog niet in volle hevigheid. Bij sommige mensen komt de rouwverwerking en het verdriet pas na maanden of jaren, als het wat beter met ze gaat, of als ze weer meer geluk ervaren. Veel mensen zijn bang voor angst of verdriet en gaan ertegen in verzet of onderdrukken het. Maar daardoor wordt het juist veel groter. En doordat mensen dat dan zo ervaren durven ze het vervolgens helemaal niet meer toe te laten. Ik geloof dat je een emotie niet per se hoeft aan te kunnen, maar wel moet durven die emotie er te laten zijn, precies zoals het komt, niet groter of kleiner. Emoties zijn er om te voelen, als je ze toelaat en ze gewaar kunt zijn, dan gaan ze ook weer weg.”

Hoe hielp mindfulness jou nog meer?

“Mindfulness hielp me ook om bij mijzelf te blijven. Dat is heel belangrijk als je iemand verliest omdat je veel goedbedoelde adviezen krijgt. Die kunnen je van jezelf afbrengen. In mijn geval gaven mensen bijvoorbeeld advies of Chai wel of niet naar een Hospice zou gaan om te sterven. Ik heb dat steeds meteen afgehouden, zodat ik echt zelf kon kiezen voor wat het beste was voor ons gezin. Als je in het nu blijft, in contact met jezelf, dan kun je beter voelen waar je behoefte aan hebt en wat voor jou en je naasten het beste is.”

Hebben je kinderen ook iets aan mindfulness?

“Mijn kinderen kennen mindfulness, maar ze hebben vooral veel aan míjn houding. Als zij verdriet hebben, ben ik er helemaal. En alles mag er zijn, boosheid, angst, verdriet. Ik geef hun emoties de ruimte en sus ze niet. Soms zeg ik wel: voel je lichaam, haal even diep adem. Dat brengt ze in het nu. Wij denken ieder dag aan Chai, met de kinderen praat ik over hem en we kijken regelmatig foto’s.”

 

Deze tekst is afkomstig van:differend